Πρώτη εγγραφή στο ιστολόγιο. Χριστούγεννα. Και αυτή δεν θα μπορούσε να είναι άλλη από το πρώτο ερώτημα του ανθρώπου. Ποιος είναι ο Θεός; Και τι είναι αυτός. Εμπνεόμενος λοιπόν από τον μεγάλο στοχαστή-φιλόσοφο Δημήτρη Λιαντίνη, θα προσπαθήσω να προσεγγίσω το θέμα από άποψη φιλοσοφίας.
Ο Λιαντίνης αναφέρει το Περί Θεού ερώτημα ως το 'Ερώτημα της Μαργαρίτας'. Ποια ήταν η Μαργαρίτα; Αναφέρεται στο έργο-τραγωδία 'Φάουστ' του Γκαίτε.
Η απορία των ανθρώπων για τον Θεό είναι 'κεφάλαιο και ιδιοκτησία' της Φιλοσοφίας και της επιστήμης, και όχι της θρησκείας. Εκείνων ,δηλαδή, των μεθόδων έρευνας που προσφέρουν τον υψηλότερο βαθμό φερεγγυότητας σχετικά με το ακίβδηλο της αλήθειας. (Γκέμμα, σελ. 9)
Ο Φάουστ ήταν ένας άνθρωπος που κατέχτησε την γνώση μέχρι τα ακραία όρια της. Μελέτησε τους αρχαίους πολιτισμούς, τα χειρόγραφα των μοναστηριών, κατέχτησε όλες τις γλώσσες ως την ρίζα τους, ξεσκόνισε όλα τα παλαιά βιβλία. Μελέτησε όλες τις Θείες γραφές στο φανερό και στο απόκρυφο. Με λίγα λόγια, εδιάβασε καράβια τα βιβλία. Έμαθε όλες τις επιστήμες και αποθήκευσε βουνά την γνώση. (Γκέμμα, σελ 10-11)
Και σε εκείνο το σημείο, εμφανίζεται μπροστά του ο Διάβολος, που ο Γκαίτε τον ονόμασε Μεφιστοφελή. Και κάνανε μια συμφωνία. Μπεσαλίδικα, ήσυχα κουβέντιασαν τους όρους και συνέταξαν προσεκτικά την συνθήκη.
Οι παράγοντες της συνθήκης ήταν απλοί. Το σακατεμένο γεροντικό σαρκίο του Φάουστ θα ξαναγινόταν νέο. Ύστερα θα υπηρετούσε ο Μεφιστοφελής κάθε επιθυμία του Φάουστ. Μόνο που έπρεπε στα χρόνια που θα τον υπηρετεί να φυλαχτεί από την πνευματική οκνηρία. Να φυλαχτεί από την ώρα που θα αγγίξει την απόλυτη πληρότητα της ύπαρξης, το έσχατο, το ύπατο σημείο. Αν γινόταν αυτό η συνθήκη θα καταλυόταν και ο Μεφιστοφελής θα κατασπάραζε τον Φάουστ.
Η επόμενη προκείμενη είναι ο έρωτας. Ο Φάουστ δεν είχε περάσει ποτέ το κατώφλι της ρομαντικής οδαλίσκης. Ποτέ δεν γεύτηκε το άρωμα της γυναικείας φύσης. Ποτέ δεν τραγούδησε τον έρωτα στα νεαρά κορίτσια.
Τώρα, δυνατός, νέος, κραταιός ρίχνεται στην βουή του κόσμου. Σε ένα ταξίδι γεμάτο πείρα και ζωή. Και από τις πρώτες του στιγμές θα βρεθεί μπροστά του η Μαργαρίτα. Παιδίσκη, αθώα και νηφάλια, Στα δεκαπέντε της χρόνια έχει μια ομορφιά απείρως σαγηνευτική και δυνατή. Από το ταίριασμα του Φάουστ και της Μαργαρίτας, ο Γκαίτε θα χτίσει έναν από τους μεγαλύτερους έρωτες στην ιστορία της τέχνης. Έναν έρωτα που γέννησε την καταστροφή και την οδύνη. Και πως θα γινόταν αλλιώς, αφού έρωτας που δεν εμπεριέχει την συμφορά και τον θάνατο είναι θέμα της κωμωδίας.
Ένα δειλινό, το νεαρό ζευγάρι κάνει την βόλτα του σε έναν κήπο γλυκοκουβεντιάζοντας. Σε ένα σημείο, η Μαργαρίτα σταματά ξαφνικά και ρωτάει τον Γκαίτε κοιτάζοντας τον στα μάτια:
-Πιστεύεις στον Θεό;
Αυτή ήταν η μεγάλη ερώτηση. Η απόκριση του Φάουστ γεννά το βαθύπλουτο του ερωτήματος:
Ποιος τολμάει να πει πιστεύω στον Θεό;
Ποιος τολμάει να πει δεν πιστεύω στον Θεό;
Η απόκριση αυτή είναι η μόνη δυνατή που μπορεί να δοθεί στα πλαίσια της Λογικής. Αν είμαι άνθρωπος που έχει αντίληψη των ορίων του και των δυνάμεων του, δεν θα μπορούσα να απαντήσω αλλιώτικα στο ερώτημα της Μαργαρίτας. Όταν στην ερώτηση αποκριθώ 'ναι, πιστεύω', γίνομαι αυτοστιγμεί ηλίθιος, γιατί δέχομαι κάτι που δεν ξέρω. Το ίδιο και αν απαντήσω 'όχι'. Η επιστήμη θα με πετάξει έξω και στις δύο περιπτώσεις διότι λέω ανοησίες.
Τι μένει να απαντήσω; Αυτό είναι που γεννά την ανεξάντλητη γονιμότητα του προβλήματος.
Ότι σου μένει ανάμεσα σε αυτό το απείρως ελάχιστο σημείο μεταξύ του ναι και του όχι, πρέπει να το ευρύνεις, να το πλατύνεις, να το βαθύνεις, να το εκτείνεις. Να δώσεις σε αυτό το απειροελάχιστο σημείο έκταση, διάσταση, χώρο και χρόνο. Να πλάσεις δηλαδή ζωή, αλήθεια και ύπαρξη.
Η απόκριση του Φάουστ θα είχε να μας πει:
Όποιος πιστεύει στον Θεό, έχει μέσα του ένα νεκρό Θεό. Όποιος δεν πιστεύει στον Θεό έχει μέσα του έναν νεκρό άνθρωπο.(Γκέμμα. σελ.17)
Όποιος πιστεύει και δεν πιστεύει απλά ζει το θαύμα του κόσμου.
Είναι βέβαια σίγουρο, πως εκείνος ο Θεός στην αναζήτηση του οποίου μας πάει η Μαργαρίτα, δεν είναι κάποιος από τους Θεούς φαντάσματα, που κατά καιρούς έπλασαν οι ιστορικές θρησκείες.
Πρέπει να παραδεχτούμε την απόκριση του Φάουστ. Δηλαδή, ζήτα το άγνωστο, πέρνα μέσα από τον τοίχο, μεταμόρφωσε την απορία σου σε δημιουργία. Ο θεός στα μέτρα του ανθρώπου είναι άγνωστος, και έτσι θα παραμείνει. Τω αγνώστω.
Αυτός ο δίκαιος άνθρωπος που θα παραμένει με το ερώτημα του στο άγνωστο, θα είναι πάντα για τους άλλους μικρόνοες και μίζερους, ένας άθεος. Όπως δικάσανε τον Σωκράτη για το δίκαιο.
Και μην ξεχνάμε, πως είκοσι αιώνες πριν, πρόφτασε τον Γκαίτε ένας μεγάλος Έλληνας. Την απάγγειλε την απόκριση πρώτος ο Ευριπίδης στην τραγωδία του Ελένη:
-Τι είναι θεός, τι μη θεός, και τι ανάμεσα τους;
- Ποιος άνθρωπος το 'ψαξε, και βρήκε μακρυνότερο τέλος.
Τι μας μένει λοιπόν να κάνουμε; Κατ'αρχήν αυτές τις γιορτινές μέρες να βρούμε τον θεό που έχουμε μέσα μας. Να ψάξουμε να βρούμε ένα νόημα της ύπαρξης μας. Και να συνειδητοποιήσουμε τα όρια μας. Να καταλάβουμε την ουσία, το απόσταγμα της ζωής και του θανάτου μας. Και πάντα να αναρωτιόμαστε. Καθώς βρισκόμαστε ανάμεσα σε ζωή και θάνατο, να αγωνιστούμε να κατανοήσουμε το νόημα της ύπαρξης μας μέσα στο σύμπαν.
Οι πηγές και τα σχόλια είναι από την Γκέμμα, εκδόσεων Δ. Λιαντίνη
